Patryk Pilich Kancelaria Radcy Prawnego » Kto dziedziczy jeżeli zmarły nie pozostawił testamentu?

W polskim porządku prawnym ustawodawca przewidział możliwość dziedziczenia testamentowego, tj. zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w sporządzonym testamencie (najczęściej pisemnym albo notarialnym) lub ustawowego w przypadku, w którym zmarły nie sporządził testamentu. W takim przypadku spadkobiercy powoływani są do spadku z ustawy.

Co to oznacza i w jakiej kolejności dziedziczą najbliżsi po zmarłym członku rodziny?

Kodeks Cywilny dokładnie reguluje zasady dziedziczenia w przypadku braku testamentu zmarłego. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych z tym zastrzeżeniem, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W przypadku, w którym spadkodawca posiadał zatem dwoje dzieci oraz małżonka, każda z wymienionych osób będzie dziedziczyła w części po 1/3 spadku. Jeżeli natomiast dziedziczyć ustawowo będzie małżonek i więcej niż troje dzieci spadkodawcy, to udział spadkowy przypadający małżonkowi wynosi jedną czwartą spadku, natomiast dzieci spadkodawcy dziedziczą pozostałą część spadku w częściach równych.

Dzieci spadkodawcy dziedziczą niezależnie od tego, czy są dziećmi ze związku małżeńskiego, czy dziećmi pozamałżeńskimi. Na takich samych zasadach jak dzieci dziedziczą przysposobieni. Z kręgu spadkobierców ustawowych wykluczony jest jednak małżonek, jeżeli przed śmiercią spadkodawcy zapadło prawomocne orzeczenie rozwodu, separacji, ustalenia nieistnienia małżeństwa albo jego unieważnienia.

Wyjątek od tej zasady przewiduje jednak art. 940 k.c. Wskazany przepis przewiduje możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia, gdy spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione. Małżonek nie może dziedziczyć również wtedy, gdy po otwarciu spadku prawomocnie stwierdzono nieistnienie małżeństwa lub je unieważniono. Orzeczenia te wywołują bowiem skutek wsteczny od chwili zawarcia małżeństwa i w konsekwencji małżeństwo traktowane jest w świetle prawa za niebyłe.

Kiedy dziedziczą wnuki spadkodawcy?

Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku to udział, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom, tj. wnukom spadkodawcy. Odnosząc się do powyższego przykładu, gdyby jedno z dzieci spadkodawcy zmarło przed jego śmiercią i posiadało dwoje swoich dzieci, udział 1/3 spadku przypadający dziecku spadkodawcy zostałby podzielony pomiędzy jego dziećmi. W konsekwencji powyższego każdy z wnuków spadkodawcy odziedziczyłby po 1/6 spadku. Powyższa zasada znajdzie zastosowanie również w przypadku, w którym dziecko spadkodawcy odrzuci spadek. Wówczas w świetle prawa takiego spadkobierce traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, a udział spadku przypadający mu z mocy ustawy przechodzi na jego dzieci, które spadek mogą przyjąć lub odrzucić. Do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez rodziców imieniem małoletnich dzieci wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

Drugą grupą powołaną dziedziczenia ustawowego są małżonek i rodzice spadkodawcy, ale tylko w przypadku, w którym spadkodawca nie posiadał dzieci. Każdy z rodziców spadkodawcy dziedziczy po 1 / 4 całości spadku, a małżonek ½. Jeżeli natomiast spadkodawca nie posiadał małżonka oraz dzieci, cały spadek po nim dziedziczą jego rodzice w częściach równych. Jeżeli któryś z rodziców spadkodawcy nie dożył jednak otwarcia spadku, wówczas udział, który by mu przypadał dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych. W sytuacji, w której któreś z rodzeństwa nie spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział który by przypadał temu rodzeństwu dziedziczą jego dzieci. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.

Warto w tym miejscu odnotować, że pewną nowością legislacyjną jest przepis wprowadzony do Kodeksu Cywilnego w 2009 r., na podstawie którego do dziedziczenia mogą zostać powołani pasierbowie.

Kiedy dziedziczy pasierb?

Pasierbami są dzieci małżonka niebędące zarazem dziećmi i nie przysposobione przez drugiego ze współmałżonków. Rozszerzając krąg spadkobierców ustawowych o dzieci małżonka spadkodawcy ustawodawca uzasadniał potrzebę wprowadzenia takiej regulacji bliską więzią jaka powstaje między małżonkiem a dziećmi drugiego małżonka. Dziedziczenie pasierbów następuje, gdy w chwili otwarcia spadku zostaną spełnione następujące przesłanki:

nie istnieją spadkobiercy należący do wcześniejszych kręgów dziedziczenia (małżonek, dzieci spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, dziadkowie i dzieci dziadków spadkodawcy); w odniesieniu do wskazanych przypadków chodzi nie tylko o śmierć małżonka i krewnych spadkodawcy powołanych do dziedziczenia z ustawy, lecz także o sytuacje, w których są oni uważani za zmarłych w świetle prawa spadkowego (np. uznanie za niegodnego, wydziedziczenie, odrzucenie spadku, zrzeczenie się dziedziczenia);
chodzi o dziecko małżonka spadkodawcy;
oboje rodzice tego dziecka nie żyją.

Kiedy po zmarłym dziedziczy gmina?

Ostatnim w kolejności spadkobiercom ustawowym jest gmina lub Skarb Państwa. Jeżeli spadkodawca nie posiada małżonka, krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

radca prawny

Patryk Pilich