Patryk Pilich Kancelaria Radcy Prawnego » Dłużnik zbywa swój majątek. Jak dochodzić swoich praw?

W zatrważającej większości przypadków, prowadząc w kancelarii sprawy o zapłatę, a następnie kierując do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji z majątku dłużnika dowiadujemy się, że postępowanie komornicze będzie bezskuteczne, bowiem dłużnik nie posiada żadnego majątku. Bardzo często, klienci powierzając dochodzenie wierzytelności mają wiedzę, że dłużnik potocznie mówiąc przepisał cały swój majątek na innego członka rodziny, aby uniemożliwić zaspokojenie wierzycieli, np. dokonał darowizny nieruchomości. Jest to niestety praktyka dość powszechna.

Czy zamyka nam to drogę do dochodzenia swoich praw? Odpowiedź w tym przypadku jest bardzo prosta. Jeżeli dłużnik w celu uniemożliwienia egzekucji ze swojego majątku, darował lub sprzedał składnik tego majątku (np. nieruchomość), najczęściej będzie nam przysługiwała tzw. skarga pauliańska, czyli powództwo o uznanie tej czynności prawnej za bezskutecznej w stosunku do nas, co umożliwi zaspokojenie się z tego składnika majątku wskutek jego egzekucji. Jak wskazuje się w orzecznictwie, uprawnienie wierzyciela do zakwestionowania skuteczności krzywdzącej go czynności dłużnika dokonanej z osobą trzecią ma na celu zabezpieczenie interesów wierzyciela w wypadku nielojalnego postępowania dłużnika (często realizowanego w porozumieniu z osobą trzecią i na jej korzyść), który doprowadza swój majątek do stanu zagrażającego zaspokojeniu wierzycieli.

Jakie czynności dłużnika mogą zostać uznane za bezskuteczne?

Przedmiotem żądania uznania za bezskuteczne mogą być tylko czynności prawne (dwustronne, jednostronne, odpłatne lub nieodpłatne) lub niektóre z czynności procesowych, np.:

darowizna,
umowa o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela,
zgodny wniosek dłużnika i pozostałych uczestników postępowania o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności, jeżeli w wyniku uwzględnienia tego wniosku przedmioty majątkowe objęte podziałem zostały nabyte przez uczestników postępowania niebędących dłużnikami,
czynność procesowa dłużnika w postaci zgody wyrażonej w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej na przyznanie własności rzeczy drugiemu współwłaścicielowi bez ekwiwalentu z jego strony,
oświadczenie dłużnika o zrzeczeniu się prawa użytkowania wieczystego,
umowa o dział spadku obejmująca nieruchomość spadkową nawet wówczas, gdy na podstawie tej umowy dłużnik przeniósł swój udział we współwłasności nieruchomości na innych spadkobierców bez uzyskania odpowiedniej spłaty, w wyniku wykonania wcześniejszych, tzw. nieformalnych, porozumień dotyczących spadku,
czynność procesowa polegająca na uznaniu roszczenia o zapłatę, zawarciu ugody sądowej, zrzeczeniu się roszczenia.

Przedmiotem uznania za bezskuteczne może być także zaniechanie dokonania czynności prawnej powodującej zwiększenie majątku dłużnika lub zapobiegającej jego zmniejszeniu, np. gdy dłużnik, mimo że istnieją ku temu podstawy, nie żąda ustalenia ustania obowiązku alimentacyjnego (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 11 października 1980 r. – zasada prawna –III CZP 37/80).

Do wytoczenia tzw. skargi pauliańskiej niezbędne jest udowodnienie przed sądem, że:

zostaliśmy wskutek czynności dłużnika pokrzywdzeni, a osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową;
dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia nas, jako swoich wierzycieli;
osoba trzecia, która zawarła z dłużnikiem umowę wiedziała lub mogła – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzieć się, że wskutek świadomego działania dłużnika wierzyciele zostali pokrzywdzeni.

O pokrzywdzeniu wierzycieli mówimy wówczas, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Z tego domniemania będą korzystać zatem stany faktyczne, w których czynności, na podstawie których dłużnik wyzbył się majątku zostały dokonane z członkami rodziny, bliskimi przyjaciółmi bądź konkubentami.

Podobne domniemanie ustawodawca zastosował w przypadku czynności prawnych dokonywanych pomiędzy osobami pozostającymi w stałych stosunkach gospodarczych. Jeżeli bowiem wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W przypadku tzw. umów nieodpłatnych (darowizn) wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba, która uzyskała korzyść majątkową wskutek umowy nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Pamiętajmy, że możemy żądać uznania czynności dłużnika, wskutek której wyzbył się majątku za bezskuteczną w stosunku do nas w terminie 5 lat od daty tej czynności.

radca prawny

Patryk Pilich